परिचय

  •  स्थापनाः नेपालको संविधान २०७२ अनुसार संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र अन्तर्गत मेची, कोशी र सगरमाथा              

       अंचलको सप्तरी र सिरहा जिल्ला बाहेकको क्षेत्रलाई समेटिएर बनेको प्रदेश जसमा २०७४ मा प्रदेश     

       सरकारको गठन भएको ।

  • भौगोलिक अवस्था तथा राजनीतिक बिभाजन
  • सिमानाः पूर्वमा भारतको सिक्किम र पश्चिम बंगाल राज्य,  पश्चिममा बाग्मती प्रदेशर प्रदेश न २, उतरमा चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र दक्षिणमा भारतको बिहार राज्य।
  • क्षेत्रपलः २५९०९ बर्ग किलोमिटर ( नेपाल अधिराज्यको १७.६% भुभाग )।
  • फैलावट

अक्षांसः २८ डिग्री २ मिनेट देखि २६ डिग्री ३ मिनेट उतर सम्म ।

देशान्तरः ८६ डिग्री १ मिनेट देखि ८८ डिग्री ३ मिनेट पूर्व सम्म।

  • उचाईः ५९ मी. (झापाको केचना) देखि ८८४८ मी.(संसारकै सबभन्दा अग्लो हिमाल सगरमाथा) सम्म।
  • भौगोलिक क्षेत्रहरुः तराई, पहाड र हिमाल(तराई १८%, हिमाल र पहाड ८२% भुभाग)
  • जिल्लाः १४ ( तराईका ३ (सुनसरी, मोरङ र झापा ) पहाडका ८ ( पांचथर, इलाम, धनकुटा, भोजपुर, तेह्थुम, उदयपुर, खोटाङ र ओखलढुंगा ) र हिमालका ३ ( ताप्लेजुङ, संखुवासभा र सोलुखुम्बु ) जिल्लाहरु।
  • स्थानीय तहः १३७ ( महानगरपालिका १, उपमहानगरपालिका २, नगरपालिका ४६, गाउंपालिका ८८)
  • राजधानीः बिराटनगर
  • ऐतिहासिक, धार्मिक तथा सांस्कृतिक
  • ऐतिहासिक व्यक्तित्वहरुः तेन्जिङ शेर्पा, पासाङ ल्याह्मु शेर्पा, प्रखर राजनैतिक व्यक्तित्वहरु, मुलुक हांक्ने आधा दर्जन भन्दा बढी प्रधानमन्त्री जन्माएको प्रदेश।
  • धार्मिक व्यक्तित्वहरुः किरांत धर्मगुरु फाल्गुनन्द, सिरिजङ्गा, बालगुरु षडानन्द, साजिक अभियन्ता योगमाया, स्वामी प्रपन्नाचार्य लगायतका बिद्धान बिदुषीहरु।
  • प्राचीन राजा रजौटाहरुः किरांत राजादेखि महाभारतकालिन बिराट राजा सम्म।
  • धार्मिक स्थलहरुः पाथिभरा , हलेसी महादेव, बराह क्षेत्र, दन्तकाली, सिद्धकाली, बिष्णुपादुका, किच्चकबध, अर्जुनधारा, पिण्डेश्वरी धाम , बौद्ध धर्मावल्बीको प्रसिद्ध स्थल सांग्रिला वा खेम्पालुङ तथा तेङवोचे गुम्बा आदी।
  • बिभिन्न धर्म मान्ने मानिसहरुः हिन्दु ६७%, किरांत १७%, बौद्ध ९%, ईस्लाम ४%, क्रिस्चियन २%, अन्य १%।
  • संस्कृतिः हिमाल, पहाड, तराईको आफ्नै पहिचान भएको सबै धर्म, जातजातीका मानिसहरुको आफ्नै रितिरीवाज, भेषभुषा, चाडपर्व भएको बिबिध संस्कृति।
  • जनसंख्या (२०६८ को जनगणना अनुसार )
  • कुल जनसंख्याः ४५३४९४३ ( नेपालको कुल जनसंख्याको १७.१%)
  • महिलाः ५२% र पुरुषः ४८%
  • तराईमाः ५६%, पहाड र हिमालमा ४४%
  • जनघनत्व सरदरः १७५ जना/ब.कि.मी.( तराईमा ५४९, पहाड र हिमालमा ९४ जना/ब.कि.मी.)
  • औसत जनसंख्या बृद्धिदरः ०.७%
  • घरघुरी संख्याः ९९१७५०

श्रोतः नेशनल डाटा प्रोफाइल

  • सामाजिक अवस्था
  • जातजातीहरुः क्षेत्री १५%, पहाडी ब्राम्हण १२%, राई ११%, लिम्बु ८%, तामाङ ४.७%, मगर ४.२%, थारु ४.२%, नेवार ३.७%, मुसलमान ३.६%, अन्य ३४%
  • बोलिने भाषाः नेपाली ४३%, मैथिली ११%, लिम्बु ७%, तामाङ ४%, थारु ४%, मगर ४.%, बान्तवा ३%,  उर्दु ३%, राजवंशी ३% र अन्य १९%।
  • शिक्षाः साक्षरता ७१%, महिला साक्षरता ६४%, पुरुष साक्षरता ७९%।
  • घरको स्वामित्वः आफ्नै घर भएको ८७.३%, भाडामा बसेको १०% र बांकी अन्य तवरबाट ।
  • खानेपानीः ट्यूव वेलको पानी प्रयोग ४४%, धाराको पानी प्रयोग ४४% र बांकी कुंवा, इनार, मुल, नदीको पानी ।
  • खाना पकाउने इन्धनः दाउराको प्रयोग ६७%, एलपिजि ग्यासको प्रयोग १६%, गोबरको गुइठा १२%, बायोग्यास ३%, मटीतेल १%।
  • प्रकाशको लागीः बिजुली बती ६६%, मटीतेल २२%, सोलार ९%, बांकी अन्य।
  • शारिरिक अशक्तताः २.१%(डिसएबल्ड)।
  • प्राकृतिक सम्पदा
  • भु-बनोट र उपयोगः तराइ र भित्री मधेश गरी १७% जमीन खेतीको लागी उपयुक्त, पहाडको भिरालो जमिनमा गरा बनाइ खेती हुने जमीन २४%, घांसपातको निम्ती २४%, बन्यजन्तु संरक्षण र पर्यटनको लागी १५% र २०% भिर, चटान तथा हिउंले ढाकिएको।
  • वन तथा निकुन्जः ४३% भाग वनजंगलले ( तराइको ३ जिल्लामा १९% वन जंगल) ४ वटा निकुन्ज र आरक्षण क्षेत्र १९% भुभाग ओगटेको।
  • जल तथा उर्जाः १७ वटा ससाना आयोजनाबाट हाल १३६.९ मेगावाट बिद्युत उत्पादन, ५२१.३ मेगावाट निर्माणधिन अवस्थामा, २१७५.९ मेगावाट अध्ययनको चरणमा, हालै शिलन्यास भएको अरुण ३ को निर्माण पश्चात जलबिद्युतमा यो प्रदेश मुलुकमै धनी हुने।
  • उद्योग तथा रोजगारी
  • ठुला तथा मझौला गरी कुल उद्योगः ७४०
  • कुल ग्राहस्थमा उद्योग क्षेत्रको योगदानः १९.९२%
  • ठुला, मझौला र साना गरी १२५ उद्योगमा बिदेशी लगानी स्वीकृतः रु१०२४.३ करोड
  • उद्योग क्षेत्रबाट रोजगारीत व्यक्ति संख्याः १०१२७९
  • यातायात
  • हवाई यातायातः यस प्रदेशमा बिराटनगरबाट ताप्लेजुङ, संखुवासभा, भोजपुर, सोलुखुम्बु, ओखलढुंगा, र खोटाङ जिल्लाहरु हवाई यातायातले जोडिएको, जम्मा १३ वटा बिमानस्थलहरु मध्ये ८ वटा चालु अवस्थाका छन।
  • सडक यातायातः सबै जिल्ला सदरमुकामहरु सडक यातायातले जोडिएको, पूर्व पश्चिम र उतर दक्षिण गरी २३८९ कि. मी. सडक यातायात रहेको जसमध्ये १०% भन्दा पनि कम कालोपत्रे।
  • कृषिक्षेत्रको अवस्था
  • खेती योग्य जमीनः ६०२४७२ हे. (२३%)
  • आफ्नो जग्गामा आफै खेती गर्नेः ८४%, भाडामा जग्गा लिइ खेती गर्नेः१६%
  • सिंचित जग्गाः ३८.६% (सिंचाइ ८७% तराईमा मात्र)
  • खाद्यान्न बालीहरुः धान, मकै, कोदो, फापर, गहुं, जौ ( प्रदेशलाई चाहिने भन्दा ३७% बढी उत्पादन)
  • अन्य बालीहरुः तरकारी, बेमौसमी तरकारी, फलफुलमा आंप, लिची, केरा, पहाडमा सुन्तला, कागति, चिया , अलैंची, एभोकार्डो, किवी, अदुवा आदी।
  • प्रदेशको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा कृषिक्षेत्रको योगदानः ३७.३% 

डाटा श्रोतः प्रथम आवधिक योजनाको आधारपत्र आ.व.२०७६।७७-२०८०।८१