परिचय

स्थापनाः नेपालको संविधान २०७२ अनुसार संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र अन्तर्गत मेची, कोशी र सगरमाथा

अंचलको सप्तरी र सिरहा जिल्ला बाहेकको क्षेत्रलाई समेटिएर बनेको प्रदेश जसमा २०७४ मा प्रदेश

सरकारको गठन भएको ।

भौगोलिक अवस्था तथा राजनीतिक बिभाजन

सिमानाः पूर्वमा भारतको सिक्किम र पश्चिम बंगाल राज्य, पश्चिममा बाग्मती प्रदेशर प्रदेश न २, उतरमा चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र दक्षिणमा भारतको बिहार राज्य।
क्षेत्रपलः २५९०९ बर्ग किलोमिटर ( नेपाल अधिराज्यको १७.६% भुभाग )।
फैलावट

अक्षांसः २८ डिग्री २ मिनेट देखि २६ डिग्री ३ मिनेट उतर सम्म ।

देशान्तरः ८६ डिग्री १ मिनेट देखि ८८ डिग्री ३ मिनेट पूर्व सम्म।

उचाईः ५९ मी. (झापाको केचना) देखि ८८४८ मी.(संसारकै सबभन्दा अग्लो हिमाल सगरमाथा) सम्म।
भौगोलिक क्षेत्रहरुः तराई, पहाड र हिमाल(तराई १८%, हिमाल र पहाड ८२% भुभाग)
जिल्लाः १४ ( तराईका ३ (सुनसरी, मोरङ र झापा ) पहाडका ८ ( पांचथर, इलाम, धनकुटा, भोजपुर, तेह्थुम, उदयपुर, खोटाङ र ओखलढुंगा ) र हिमालका ३ ( ताप्लेजुङ, संखुवासभा र सोलुखुम्बु ) जिल्लाहरु।
स्थानीय तहः १३७ ( महानगरपालिका १, उपमहानगरपालिका २, नगरपालिका ४६, गाउंपालिका ८८)
राजधानीः बिराटनगर

ऐतिहासिक, धार्मिक तथा सांस्कृतिक

ऐतिहासिक व्यक्तित्वहरुः तेन्जिङ शेर्पा, पासाङ ल्याह्मु शेर्पा, प्रखर राजनैतिक व्यक्तित्वहरु, मुलुक हांक्ने आधा दर्जन भन्दा बढी प्रधानमन्त्री जन्माएको प्रदेश।
धार्मिक व्यक्तित्वहरुः किरांत धर्मगुरु फाल्गुनन्द, सिरिजङ्गा, बालगुरु षडानन्द, साजिक अभियन्ता योगमाया, स्वामी प्रपन्नाचार्य लगायतका बिद्धान बिदुषीहरु।
प्राचीन राजा रजौटाहरुः किरांत राजादेखि महाभारतकालिन बिराट राजा सम्म।
धार्मिक स्थलहरुः पाथिभरा , हलेसी महादेव, बराह क्षेत्र, दन्तकाली, सिद्धकाली, बिष्णुपादुका, किच्चकबध, अर्जुनधारा, पिण्डेश्वरी धाम , बौद्ध धर्मावल्बीको प्रसिद्ध स्थल सांग्रिला वा खेम्पालुङ तथा तेङवोचे गुम्बा आदी।
बिभिन्न धर्म मान्ने मानिसहरुः हिन्दु ६७%, किरांत १७%, बौद्ध ९%, ईस्लाम ४%, क्रिस्चियन २%, अन्य १%।
संस्कृतिः हिमाल, पहाड, तराईको आफ्नै पहिचान भएको सबै धर्म, जातजातीका मानिसहरुको आफ्नै रितिरीवाज, भेषभुषा, चाडपर्व भएको बिबिध संस्कृति।

जनसंख्या (२०६८ को जनगणना अनुसार )

कुल जनसंख्याः ४५३४९४३ ( नेपालको कुल जनसंख्याको १७.१%)
महिलाः ५२% र पुरुषः ४८%
तराईमाः ५६%, पहाड र हिमालमा ४४%
जनघनत्व सरदरः १७५ जना/ब.कि.मी.( तराईमा ५४९, पहाड र हिमालमा ९४ जना/ब.कि.मी.)
औसत जनसंख्या बृद्धिदरः ०.७%
घरघुरी संख्याः ९९१७५०

श्रोतः नेशनल डाटा प्रोफाइल

सामाजिक अवस्था

जातजातीहरुः क्षेत्री १५%, पहाडी ब्राम्हण १२%, राई ११%, लिम्बु ८%, तामाङ ४.७%, मगर ४.२%, थारु ४.२%, नेवार ३.७%, मुसलमान ३.६%, अन्य ३४%
बोलिने भाषाः नेपाली ४३%, मैथिली ११%, लिम्बु ७%, तामाङ ४%, थारु ४%, मगर ४.%, बान्तवा ३%, उर्दु ३%, राजवंशी ३% र अन्य १९%।
शिक्षाः साक्षरता ७१%, महिला साक्षरता ६४%, पुरुष साक्षरता ७९%।
घरको स्वामित्वः आफ्नै घर भएको ८७.३%, भाडामा बसेको १०% र बांकी अन्य तवरबाट ।
खानेपानीः ट्यूव वेलको पानी प्रयोग ४४%, धाराको पानी प्रयोग ४४% र बांकी कुंवा, इनार, मुल, नदीको पानी ।
खाना पकाउने इन्धनः दाउराको प्रयोग ६७%, एलपिजि ग्यासको प्रयोग १६%, गोबरको गुइठा १२%, बायोग्यास ३%, मटीतेल १%।
प्रकाशको लागीः बिजुली बती ६६%, मटीतेल २२%, सोलार ९%, बांकी अन्य।
शारिरिक अशक्तताः २.१%(डिसएबल्ड)।

प्राकृतिक सम्पदा

भु-बनोट र उपयोगः तराइ र भित्री मधेश गरी १७% जमीन खेतीको लागी उपयुक्त, पहाडको भिरालो जमिनमा गरा बनाइ खेती हुने जमीन २४%, घांसपातको निम्ती २४%, बन्यजन्तु संरक्षण र पर्यटनको लागी १५% र २०% भिर, चटान तथा हिउंले ढाकिएको।
वन तथा निकुन्जः ४३% भाग वनजंगलले ( तराइको ३ जिल्लामा १९% वन जंगल) ४ वटा निकुन्ज र आरक्षण क्षेत्र १९% भुभाग ओगटेको।
जल तथा उर्जाः १७ वटा ससाना आयोजनाबाट हाल १३६.९ मेगावाट बिद्युत उत्पादन, ५२१.३ मेगावाट निर्माणधिन अवस्थामा, २१७५.९ मेगावाट अध्ययनको चरणमा, हालै शिलन्यास भएको अरुण ३ को निर्माण पश्चात जलबिद्युतमा यो प्रदेश मुलुकमै धनी हुने।

उद्योग तथा रोजगारी

ठुला तथा मझौला गरी कुल उद्योगः ७४०
कुल ग्राहस्थमा उद्योग क्षेत्रको योगदानः १९.९२%
ठुला, मझौला र साना गरी १२५ उद्योगमा बिदेशी लगानी स्वीकृतः रु१०२४.३ करोड
उद्योग क्षेत्रबाट रोजगारीत व्यक्ति संख्याः १०१२७९

यातायात

हवाई यातायातः यस प्रदेशमा बिराटनगरबाट ताप्लेजुङ, संखुवासभा, भोजपुर, सोलुखुम्बु, ओखलढुंगा, र खोटाङ जिल्लाहरु हवाई यातायातले जोडिएको, जम्मा १३ वटा बिमानस्थलहरु मध्ये ८ वटा चालु अवस्थाका छन।
सडक यातायातः सबै जिल्ला सदरमुकामहरु सडक यातायातले जोडिएको, पूर्व पश्चिम र उतर दक्षिण गरी २३८९ कि. मी. सडक यातायात रहेको जसमध्ये १०% भन्दा पनि कम कालोपत्रे।

कृषिक्षेत्रको अवस्था

खेती योग्य जमीनः ६०२४७२ हे. (२३%)
आफ्नो जग्गामा आफै खेती गर्नेः ८४%, भाडामा जग्गा लिइ खेती गर्नेः१६%
सिंचित जग्गाः ३८.६% (सिंचाइ ८७% तराईमा मात्र)
खाद्यान्न बालीहरुः धान, मकै, कोदो, फापर, गहुं, जौ ( प्रदेशलाई चाहिने भन्दा ३७% बढी उत्पादन)
अन्य बालीहरुः तरकारी, बेमौसमी तरकारी, फलफुलमा आंप, लिची, केरा, पहाडमा सुन्तला, कागति, चिया , अलैंची, एभोकार्डो, किवी, अदुवा आदी।
प्रदेशको कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा कृषिक्षेत्रको योगदानः ३७.३%

डाटा श्रोतः प्रथम आवधिक योजनाको आधारपत्र आ.व.२०७६।७७-२०८०।८१